Ks. Franciszek Blachnicki
KOMENTARZ LITURGICZNY DO NOWEGO ORDO MISSAE.
W: Materiały pomocnicze do wykładów z liturgiki. Lublin, Katolicki Uniwersytet Lubelski, 1970,
s. 111-125.

               
(dokument z oryginalną
numeracją stron)

A. Zasady ogólne
B. Komentarze „inicjacyjne”

A. Zasady ogólne

   Odnośnie funkcji komentatora w zgromadzeniu liturgicznym oraz tekstu komentarza należy trzymać się wskazań zawartych w dziele „Wprowadzenie do liturgii” (Poznań 1967) w dwóch artykułach:
1  Ks. F. Blachnicki, Komentator, s. 143-160
2  Ks. H. Boliński, Tekst komentarza liturgicznego, s. 278-287.

   Trzeba jednak uzupełnić dane tam zawarte postanowieniami „Institutio generalis Missalis Romani” z roku 1969. Artykuł 11 „Institutio” przynosi w tej sprawie ważne postanowienie. Otóż kapłan, przewodniczący zgromadzenia eucharystycznego, może sam w krótkich słowach dawać pewne wprowadzenia i objaśnienia wiernym, w czterech następujących momentach:
1  Po procesji wejścia i pozdrowieniu wiernych (Wprowadzenie do mszy danego dnia)
2  Przed czytaniami (Wprowadzenie do liturgii słowa)
3  Przed prefacją (Wprowadzenie do Modlitwy eucharystycznej)
4  Przed rytem rozesłania (ogłoszenia i przypomnienia „na drogę”).

   Z innych artykułów „Institutio” (np. a. 29) wynika, że tych objaśnień może udzielać także „alius minister idoneus” przez co należy rozumieć właśnie komentatora.

   Druga zmiana, jaką przynosi nowe Ordo Missae dotyczy milczenia po „oremus” przy kolekcie i pokomunii. Wg dotychczasowej praktyki włączał się tutaj komentator podając tzw. „invitatoria” czyli intencje modlitwy, „ukierunkowujące” jakby cichą modlitwę wiernych w kierunku treści kolekty, mającej za chwilę „zebrać” modlitwy zgromadzenia. Obecnie „Institutio” nic nie wspomina o tych invitatoriach, uzasadniając milczenie tym, że wierni mają stawić się w obecności Bożej i wzbudzić w sercu swoje intencje („et omnes una cum sacerdote parumper silent, ut conscii fiant se in conspectu Dei stare, et vota sua in animo possint nuncupare”). Te intencje zaś związane z liturgią dnia już łatwo im wzbudzić po odpowiednim wprowadzeniu do niej, które już miało miejsce.

   Wskazane powyżej momenty mogłyby stanowić komentarz stały w zgromadzeniu, wygłoszony bądź przez celebransa, bądź przez komentatora.

   Oprócz tych czterech momentów można wprowadzić komentarz również do innych miejsc mszy, zwłaszcza w okresach wprowadzania nowej liturgii i wdrażania do nich wiernych. Byłby to „komentarz inicjacyjny”, który po spełnieniu swojej roli mógłby być zaniechany.
Faktyczny stan przygotowania liturgicznego członków danej społeczności będzie zaś decydował o zakresie częstotliwości zastosowania „komentarza inicjacyjnego”.

   Komentarz inicjacyjny będzie miał zastosowanie w następujących momentach mszy świętej:
  1  Przed mszą dla wyjaśnienia sensu procesji i pieśni wejścia,
      przywitania i uczczenia ołtarza,
      pozdrowienia kapłańskiego oraz aktu pokutnego
      (ew. bezpośrednio przed tymi elementami liturgii wejścia)
  2  Przed „Kyrie eleison”
  3  Przed Gloria
  4  Przed kolektą lub po „oremus” dla wyjaśnienia struktury modlitwy i sensu milczenia,
      ew. ułatwienia cichej modlitwy i sensu milczenia,
      ew. ułatwienia cichej modlitwy przez podanie intencji
  5  Po czytaniach dla wyjaśnienia znaczenia śpiewów międzylekcyjnych
  6  Przed Ewangelią dla przypomnienia obecności Pana w Swoim Słowie
  7  Przed wyznaniem wiary i Modlitwą Powszechną
  8  Przed przygotowaniem darów
  9  Przed Prefacją i Modlitwą Eucharystyczną
10  Przed Per Ipsum
11  Przed Ojcze nasz
12  Przed rytem pokoju i łamaniem chleba
13  Przed procesją komunijną i Komunią św.
14  Przed rozesłaniem

   Poniżej są podane wzory komentarza inicjacyjnego i stałego na wszystkie wyszczególnione powyżej momenty mszy. Z tych wzorów można zestawić komentarze na poszczególne zgromadzenie liturgiczne, wprowadzając uczestników w coraz głębsze zrozumienie i pełniejsze uczestnictwo. Na ich wzór można także układać inne, podobne komentarze.

B. Komentarze „inicjacyjne”

 a)  Chrystus Pan przyszedł na ziemię i umarł na Krzyżu, aby „rozproszone dzieci Boże zgromadzić w jedno” (J 11, 52). Tego dzieła dokonuje Chrystus teraz, gdy zebraliśmy się w jedno, aby sprawować Pamiątkę Jego zbawczej śmierci i zmartwychwstania. Z radosnym śpiewem na ustach i z wiarą w sercu wejdźmy wewnętrznie w to święte zgromadzenie odkupionych dzieci Bożych.

 b)  Msza święta, czyli Wieczerza Pańska, to święte zgromadzenie ludu Bożego, „schodzącego się w jedno”, pod przewodnictwem kapłana, dla obchodzenia Pamiątki Pana (7). To zgromadzenie rozpoczyna się z chwilą wejścia kapłana, w którego osobie obecny jest Chrystus, który nas zgromadził. Dlatego wstajemy, gdy kapłan wchodzi do zgromadzenia.

 c)  Św. Paweł Apostoł napomina wyznawców Chrystusa, gromadzących się w jedno w oczekiwaniu Przyjścia Pana, aby „przez psalmy, hymny, pieśni pełne ducha, pod wpływem łaski” śpiewali Bogu w swoich sercach (Kol 3, l6). Śpiew jest oznaką radości i jedności; dlatego rozpoczynany nim codziennie nasze zgromadzenie eucharystyczne (19).

 d)  Za chwilę, gdy kapłan (kapłani) z ministrantami będzie wchodził do zgromadzenia, rozpoczniemy śpiew antyfony na wejście. Celem tego śpiewu, towarzyszącego procesji kapłana i ministrantów, jest otwarcie uroczystego obchodu, pogłębienie naszej jedności i wprowadzenie nas w ducha tajemnicy dzisiejszej liturgii (uroczystości) (25).

 e)  Ośrodkiem naszego zgromadzenia jest ołtarz. Ołtarz, to stół rodzinny, wokół którego gromadzą się dzieci Boże na Wieczerzę Pańską. Chrystus zaś jest tym, który przez swoją ofiarę uczynił ten ołtarz stołem pojednania naszego z Bogiem i pomiędzy sobą, w jedną rodzinę. Dlatego ten stół jest dla nas także symbolem Chrystusa: i stąd oznaki czci, jakie za chwilę, po procesji wejścia okaże kapłan ołtarzowi; przez ukłon, ucałowanie, i okadzenie.

 f)  Kapłan, po uczczeniu ołtarza zwróci się za chwilę do nas z pozdrowieniem: Pan z wami. W ten sposób wskaże na obecność Chrystusa w naszym zgromadzeniu. Chrystus bowiem powiedział: „Bo gdzie są dwaj albo trzej zebrani w imię moje, tam jestem pośród nich” (Mt 8, 20) (28).

 g)  Gromadzimy się dziś wokół ołtarza. Wzbudźmy na wstępie w sobie wiarę, aby w znaku naszego zgromadzenia rozpoznać tajemnicę Kościoła. Kościół jest zgromadzeniem ludu Bożego w Chrystusie i w Duchu Świętym. Zgromadzenie liturgiczne jest znakiem, w którym Kościół objawia swoją naturę i w którym się zgodnie z nią urzeczywistnia. (28).

 h)  Grzeszymy przeciw miłości i jedności Kościoła. Dlatego przed wejściem do zgromadzenia musimy usunąć z serc naszych wszystko to, co nas dzieli.

 a)  Kyrios – to Chrystus Król Pan całego stworzenia. Nasze wołanie „Kyrie eleison” jest prośbą, by Chrystus przyszedł odnowić, jednoczyć, prowadzić do Boga.

 b)  Chrystusa – który może uzdrowić i zbawić, prośmy:

 c)  Chrystusa Pana, który odnawia całe stworzenie, witamy obecnego wśród nas i prosimy:

 d)  Chrystusa Kyriosa – Pana nowego, zbawionego stworzenia, prośmy:

 e)  Chrystusa Pana, który przyszedł, który idzie, który wróci w mocy i chwale – prośmy:

 a)  Śpiew „Chwała na wysokości Bogu” to starożytny i czcigodny hymn, w którym Kościół w Duchu Świętym zgromadzony, chwali i błaga Boga Ojca oraz Baranka (31).

 b)  Każde stworzenie wyzna z radością na chwałę Bogu Ojcu, że Jezus Chrystus jest Panem, Królem (Flp 2, 11).

 c)  „Chwała na wysokości”, jakby hymn narodowy ludu Chrystusa, śpiewali chrześcijanie z radością zmartwychwstania w postawie stojącej.

 d)  Znak, który zjawi się na końcu dziejów – to Chrystus Zmartwychwstały – byśmy z Nim z martwych powstali. Z nadzieją śpiewany hymn zmartwychwstania w pełnej wiary i radosnej postawie stojącej.

 e)  Chrystus zmartwychwstał – więc i my zmartwychwstaniemy. Z radością śpiewamy hymn zmartwychwstania w postawie stojącej.

 a)  Kapłan zaprosi nas do modlitwy. W chwili ciszy, która nastąpi po tym zaproszeniu, niech każdy z nas stawi się w głębi duszy w obecności Boga, ukazując Mu wszystko, co w nas domaga się zbawienia (32).

 b)  Po wezwaniu „Módlmy się” uświadomimy sobie obecność Bożą i przedstawimy Bogu swoje potrzeby. Modlitwa, którą potem odmówi kapłan, nazywa się „kolektą” czyli „zebraniem”: kapłan bowiem, jako nasz przedstawiciel, zbierze wszystkie nasze modlitwy i przez Chrystusa przedstawi Ojcu (32).

 c)  W chwili ciszy, która nastąpi po wezwaniu „Módlmy się”, będziemy się modlić w Duchu Świętym, który jest w nas. Modlitwa kapłana, który potem włączy się w naszą modlitwę, uświadomi nam, że tylko przez pośrednictwo Chrystusa nasza modlitwa może dojść do Ojca i być wysłuchaną. Bo Chrystus nam obiecał, że wszystko da nam Ojciec, o co będziemy Go prosili w Imię Jego (32).

 d)  Przez przyświadczające „Amen” uczynimy swoją – modlitwę, którą w naszym imieniu wypowie kapłan (32).

 a)  Liturgia wejścia przygotowała nas do słuchania słowa Bożego. Teraz Bóg przemówi do swego ludu przez czytania biblijne. One objawią nam tajemnicę naszego odkupienia i zbawienia. Przez nie Chrystus, wykonawca Bożych planów zbawczych, o którym mówią wszystkie Pisma, stanie się obecny wśród nas (33).

 b)  Każde czytanie kończy lektor słowami: Oto słowo Boże! Odpowiadając radośnie „Bogu niech będą dzięki” wyrażamy swą wiarę w obecność Pana wśród nas w swoim Słowie.

 c)  Słowo Boże skierowane do nas, domaga się odpowiedzi. Wyrazimy ją w śpiewie psalmów, w których brzmi nuta podziwu dla wielkości dzieł Bożych, wdzięczności i ufności.

 d)  Za chwilę, w czytaniach, stół Słowa Bożego zostanie zastawiony dla nas i skarby Pisma św. zostaną dla nas otwarte (34).

 e)  Psalmy, którymi się modlimy, to także Słowo Boże, natchnione przez Ducha Świętego. Dlatego śpiewa je psalmista z ambony, a my, włączając się do śpiewu, czynimy je modlitwą swoich serc.

 f)  Radosnym śpiewem „Alleluja” witamy Pana Zmartwychwstałego, przychodzącego do nas w słowach Ewangelii – Dobrej Nowiny. Dlatego śpiewamy w postawie stojącej.

 a)  Świece zapalone, które niosą ministranci przed księgą Ewangelii, kadzidło i ucałowanie księgi – to wszystko znaki zewnętrzne naszej wiary w obecność Chrystusa Zmartwychwstałego w swoim słowie (35).

 b)  Chrystus Pan jest obecny wśród nas w Swoim Słowie, albowiem gdy w Kościele czyta się Pismo święte, wówczas On sam mówi.

 c)  Duch Święty przez II Sobór Watykański przypomina: „Gdy w Kościele czyta się Pismo święte, Chrystus Pan jest obecny w swoim Słowie i sam do nas mówi” (KL 7).

 c)  Po słowach Ewangelii usłyszymy proklamację: „Oto słowo Pańskie”, na którą pełni wdzięcznej radości odpowiadamy: „Chwała Tobie Chryste”.

 a)  Przez wyznanie wiary chcemy przylgnąć do Słowa Bożego, któreśmy słyszeli.

 b)  Wchodząc w Boże plany zbawcze, które objawiło nam Pismo św., chcemy teraz objąć swoją modlitwą potrzeby całego Kościoła i wszystkich ludzi.

 c)  Nakarmieni słowem Bożym chcemy teraz zanosić błagania za potrzeby całego Kościoła i za zbawienie całego świata (33).

 d)  Modląc się za wszystkich ludzi wypełniamy wszyscy swój urząd kapłański (45).

 a)  W czasie liturgii eucharystycznej Kościół, spełniając polecenie Pana, czyni to samo, co On uczynił w czasie Ostatniej Wieczerzy, dlatego w czasie przygotowania darów przynosi się na ołtarz chleb, wino i wodę, te mianowicie elementy, które Chrystus wziął w swoje ręce (48, 1).

 b)  Na początku liturgii eucharystycznej przynosi się do ołtarza dary, które staną się Ciałem i Krwią Chrystusa. Najpierw jednak trzeba przygotować ołtarz czyli stół Pański, który jest ośrodkiem całej liturgii eucharystycznej. Ministranci przynoszą na ołtarz korporał, kielich i mszał. Dary zaś chleba i wina przynosimy do ołtarza my wszyscy, przez ręce naszych przedstawicieli. W ten sposób wyrażamy swoją gotowość do współuczestniczenia w ofierze Chrystusa (49).

 c)  Zaczynamy Liturgię Stołu, uczty, dziękczynnej Ofiary, na zaproszenie Bożego Słowa.

 d)  Nasze oddanie Bogu, nasza miłość Boga mierzy się – z woli Chrystusa – miarą miłości bliźniego. O bliźnim myślimy (myśleliśmy) w Modlitwie Wiernych.

 e)  Składając nasze dary, nie myślimy, że Bogu, do którego należy wszystko, możemy coś ofiarować. Jeżeli jednak chcemy przyjąć największy dar, Chrystusa, który jest Chlebem życia wiecznego, musimy wyrazić gotowość dzielenia się z bliźnimi tym, co z łaski Boga posiadamy.

 a)  Teraz zaczyna się centrum i szczyt całej celebracji eucharystycznej: Wielka Modlitwa Eucharystyczna modlitwa dziękczynienia i uświęcenia. Celebrans wezwie nas, abyśmy wznieśli swe serca ku Panu w modlitwie i dziękczynieniu i w ten sposób przyłączyli się do niego w modlitwie, którą skieruje w imieniu całej wspólnoty przez Jezusa Chrystusa do Boga Ojca. Celem zaś tej modlitwy jest, aby całe zgromadzenie wiernych zjednoczyło się z Chrystusem w wyznaniu wielkich dzieł Bożych i w składaniu ofiary (54).

 b)  Jesteśmy Królestwem Kapłańskim Chrystusa (1 P 2, 9). Kapłan będzie z dziękczynieniem głosił wspaniałe czyny Tego, który nas powołał z ciemności do swej cudownej światłości. My wszyscy – uczestniczący w kapłaństwie Chrystusowym, wyznając naszą wdzięczną radość będziemy wielbić Boga, że pełne są niebiosa i ziemia chwały Jego. Dlatego „Święty, Święty...” będziemy śpiewać jak kapłan, postawie stojącej.

 c)  Jezus Chrystus, Słowo Boże, przyszedł z góry – od Ojca – by nas pociągnąć ku górze – do swego Ojca. Dlatego wznosząc w górę serca i myśli nasze dziękujemy za to wywyższenie w postawie stojącej.

 d)  Nasz śpiew „Święty, Święty...” jest dalszym ciągiem uroczystego dziękczynienia i uwielbienia mówionego (śpiewanego) przez celebransa.

 e)  Nasza ojczyzna i dom jest u TEGO, którego chwały pełne są niebiosa i ziemia. Razem z Aniołami wolno nam uczestniczyć w górnej liturgii nieba: „Hosanna, niech się ulituje nasz Bóg na wysokości”. Entuzjazm wyrażamy radosnym śpiewen w postawie stojącej.

(Uwaga: Samą Modlitwę eucharystyczną należy objaśnić przez osobne homilie lub katechezy. W czasie jej trwania, gdy odmawiana jest w języku narodowym, komentarz jest nie na miejscu.)

 a)  Pomni na błogosławioną Mękę, Zmartwychwstanie i chwalebne Wniebowstąpienie Jezusa Chrystusa: przez Niego, z Nim i w Nim ukształtowani w nowe stworzenie składamy Bogu Ojcu ofiarę czci i uwielbienia.

 b)  Przez Chrystusa, z Nim i w Nim składamy Bogu Ojcu Wszechmogącemu w jedności Kościoła i w miłości Ducha Świętego Ofiarę czystą, ofiarę świętą Jezusa Chrystusa i z Nim nas samych.

 c)  Razem z Jezusem Chrystusem składamy Bogu Ojcu w jedności Kościoła i miłości Ducha Świętego ofiarę chwały i uwielbienia – ofiarę świętą, ofiarę czystą – Jezusa Chrystusa i z Nim nas samych.

 d)  Razem z Chrystusem, przejęci Jego duchem modlitwy i oddania, wielbimy Ojca, który jest w niebie.

 e)  Spodobało się Bogu Ojcu, by jak w Chrystusie zostało wszystko stworzone, tak w Nim doprowadzić stworzenie do pełnej doskonałości. Dlatego pojednani w Chrystusie i zjednoczeni z Chrystusem, składamy przez Niego Bogu Ojcu ofiarę świętą, ofiarę czystą – Ofiarę Nowego Stworzenia, obdarzonego Duchem Świętym.

 f)  Kto zgadza się na wszczepienie w Jezusa Chrystusa, na nowe życie z NIM w Bogu, ten odpowiada na tajemnicę naszego „zanurzenia w Jego śmierci i zmartwychwstaniu” przez chrzest i dzisiejszą mszę św. radosne tak – Amen. Zgadzam się. Tak właśnie niech będzie.

 g)  Kto uczestniczy w Ofierze Chrystusowej, daje swoje Amen – zgodę na powrót do Boga.

 h)  W Chrystusie, przez Niego i dla Niego zostało wszystko stworzone. Zechciał bowiem Bóg, aby przez Niego znów pojednać wszystko ze sobą (Kol 1, 16). Kto chce włączyć się w Chrystusowe dzieło naszego stworzenia i tak wielbić Boga Ojca, odpowie – AMEN, zgadzam się, chcę pracować.

 i)  Kto przyjmuje zaproszenie i zbawienie Boże w tej Ofierze odpowie (odśpiewa) Amen. Przyjmuję, zgadzam się, idę.

 j)  Nasze Amen oznacza, że z Chrystusem i w Chrystusie składamy Bogu Ojcu świętą Ofiarę czci i uwielbienia.

 a)  Ponieważ celebracja eucharystyczna jest ucztą paschalną, wypada, abyśmy według przykazania Pana przyjęli Ciało i Krew Jego jako pokarm duchowy. Do tego ma nas przygotować Modlitwa Pańska, w której prosimy o chleb powszedni, jakim dla chrześcijan jest przede wszystkim Ciało Chrystusa oraz o odpuszczenie grzechów, aby święte było dane naprawdę świętym (56).

 b)  Na chrzcie świętym przemienieni w nowych ludzi: dzieci Boże, możemy wspólnie modlić się: Ojcze ...

 c)  Zjednoczeni dzięki Ofierze Dobrego Pasterza w jeden Boży Lud – możemy mówić: Ojcze ...

 d)  Ojcze nasz – modlitwa Nowego Ludu Bożego.

 e)  Obdarzeni na Chrzcie św. życiem i godnością Dzieci Bożych możemy modlić się: Ojcze ...

 a)  Zanim staniemy się uczestnikami jednego chleba, prosimy o pokój dla całej rodziny ludzkiej i o jedność dla Kościoła oraz okazujemy sobie wzajemnie miłość (56, b).

 b)  Gest łamania chleba mówi: nas wielu stanie się jednym ciałem przez Komunię z jednego chleba życia (56, c)

 c)  Poznali uczniowie Pana Jezusa przy łamaniu chleba: przy geście zapraszającym wszystkich do jednego Stołu.

 d)  Chrystus, Baranek Boży, zgładziwszy grzechy świata przez swoją śmierć, pojednał nas z Bogiem i udzielił prawdziwego pokoju.

 e)  Błogosławieni, szczęśliwi, którzy są wezwani na ucztę Godów Baranka.

 a)  Do komunii św. przystępujemy ze śpiewem. Śpiew ten przez jedność głosów niech będzie wyrazem naszego duchowego zjednoczenia i radości serc naszych (56 i).

 b)  Nasza procesja do przyjęcia Ciała Pańskiego z radosnym śpiewem niech będzie znakiem braterskiej jedności.

 c)  Z kazania św. Augustyna: Mówią wam: Ciało Chrystusa. A wy odpowiadacie: Amen. Bądźcie więc członkami Ciała Chrystusa, ażeby to wasze Amen było prawdziwe. Starajcie się to pojąć. Wielu nas, jednym ciałem jesteśmy. I weselcie się. Jedność, świętość, miłość. Bądźcie więc tym, na co patrzycie i przyjmijcie to, czym jesteście. Chrystus święci na ołtarzu tajemnicę naszego pokoju i jedności.

 d)  Przystępować do Komunii św. nie znaczy podchodzić jak sprawiedliwy, który czeka nagrody, ale zbliżyć się jak ubogi, prosty i szczery wobec Boga, który w ubóstwie swoim potrzebuje pokarmu: Chleba ubogich – Jezusa Chrystusa. Tylko dlatego mówimy: Panie, nie jestem godzien, nie zasłużyłem...

 e)  Jeśli ktoś pozostaje w Chrystusie, jest nowym stworzeniem. To, co dawne, minęło, a oto wszystko stało się nowe. Wszystko zaś to pochodzi od Boga, który pojednał nas z sobą przez Chrystusa (2 Kor 5, 17-18).

 f)  Jeżeli Chrystus w was mieszka, ciało wprawdzie podlega śmierci ze względu na skutki grzechu, duch jednak posiada życie Boże dzięki zbawieniu. Bóg przywróci do życia wasze śmiertelne ciała mocą mieszkającego w was swego Ducha.

 g)  Uczta Eucharystyczna jest zapowiedzią i realizacją nowego świata: Niebo i ziemia będą nowe; Bóg zamieszka z nami: będziemy Jego ludem. Kto z żywą wiarą i nadzieją oczekuje i współpracuje nad nowym światem, przyjmuje zadatek przyszłego Zmartwychwstania: Ciało Chrystusa.

 a)  Za chwilę kapłan, jako przewodniczący rozwiąże zgromadzenie i odeśle nas, aby każdy z nas wrócił do swoich dobrych prac wielbiąc i błogosławiąc Pana (57, b).

 b)  Idźcie – ofiara trwa. Z ojcowskim błogosławieństwem Bóg nas posyła.

 c)  Idźcie – w waszej prawdziwej religijności Msza św. trwa.

 d)  Z błogosławieństwem swoim Bóg nas posyła do pracy nad odnową świata.